Historia Murtera i Kornat

Historia Murteru i Kornatów nie jest historią zmieniających losy wydarzeń, sławnych władców, odważnych zdobywców, wielkich malarzy. Historią, o której możecie przeczytać w podręcznikach szkolnych lub podziwiać ją w muzeach. Jest to historia wypisana kilometrami „suchych murów” na kornatskich pastwiskach, ogrodami oliwnymi i winnicami, które wyrastają wśród niczego, wyrwane skałom. Historia małych portów, statków o doskonałych kształtach, kamiennych domów i kamiennych łuków nad uliczkami. Jeżeli odbędziecie małą wędrówkę po Murterze lub Kornatach, stanie się dla Was widoczne, że z tych murów przemawiają tysiące ludzkich losów. Opowiadają historię małego człowieka i jego wysiłków sprawiających, że życie w tym surowym krajobrazie stało się możliwe. Śpiewają o ludzkim uporze i silnej woli.

O historii Murteru i Kornatów możecie się na tych stronach dowiedzieć więcej dzięki kilku ciekawym opowiastkom niż dzięki wydarzeniom przedstawionym chronologicznie. Głównym źródłem jest książka „Murterski otočni brevijar” (Brewiarz wyspy Murter) Stanko Ferića, wydana we współpracy z Parkiem Narodowym Kornaty. Książkę możecie kupić w każdej lepszej agencji turystycznej.

Colentum

Antyczne miasto Colentum, którego pozostałości w większej już części zalało morze, leży u podnóża góry Gradina, na północnej stronie zatoki Hramina. Swój największy rozkwit przeżywało najprawdopodobniej za czasów panowania rzymskich cesarzy Nerona (37.-68.) i Wespazjana (9.-79.), których to pieniądze znaleziono podczas pierwszych badań archeologicznych przeprowadzonych od 1907 do 1909 roku. Miasto miało typową antyczną zabudowę, piętrowe domy, cysterny na wodę, termy i wąskie ulice wyłożone kamiennymi płytami bardzo podobne do dzisiejszych ulic w starych częściach dalmatyńskich miast, a także i w starym Murterze.
Przypuszcza się, że na początku II wieku Colentum zburzyli i okradli piraci, ale istnieje też teza, że zostało zniszczone podczas trzęsienia ziemi. Część ruin na nabrzeżu było odnowionych, ale Colentum już nigdy nie odzyskało dawnego blasku. Niektóre z zachowanych znalezisk możecie zobaczyć na wystawie „Murter u svijetlu najnovijih arheoloških istraživanja”(Murter w świetle najnowszych badań archeologicznych) w murterskiej bibliotece.

Co znaczy nazwa wyspy Murter?

Uczeni już od wielu stuleci próbują odgadnąć co znaczy nazwa wyspy i miasta Murter. Długo funkcjonowała teoria, według której nazwa wyspy związana jest ze śmiercią, ale w najnowszych czasach fachowcy skłonni są idei, że nazwa Murter może pochodzić od antycznej nazwy pogłębionego kamiennego koryta, które było częścią maszyny tłoczącej oliwę, a nazywało się – mortarium. Murter wymieniany jest pod różnymi imionami. Pierwotnie Colentum, potem Srimač, Mortar, Mortura, Mortaro, Morter i na końcu Murter.

Gajeta murterska

Mało jest statków, które z takim powodzeniem dożyły i przeżyły czasy budowy statków z plastiku jak legendarna murterska gajeta. Przystosowany do potrzeb mieszkańców wyspy i do trudnych podróży na Kornaty, statek ten charakteryzuje stuletnia trwałość i pewność żeglowania, nawet i wtedy gdy inne statki chowają się przed wiatrem. Wczesne gajety pływały na żagle lub na wiosła. Miały całkiem zamknięty pokład, a w połowie długości duży otwór z klapą służący do załadunku towarów i mniejsze otwory na dziobie i rufie prowadzące pod pokład. Maszt był trochę nagięty w kierunku dziobu, a żagiel miał trójkątny. Oprócz murterskiej znane są jeszcze gajety z Komižy, Lopudu i Korčuli.

Kim są Kurnatari?

Gdy mówimy Kurnatari, mamy na myśli mieszkańców Murteru, największego i najstarszego osiedla na wyspie Murter. Kurnatari są właścicielami prawie wszystkich kornatskich wysp w Parku Narodowym „Kornati” i poza nim. Mieszkańcy Murteru przybyli na Kornaty w XVII w., w chwili, gdy z powodu natarcia Turków nie mogli się dostać do swoich posiadłości na lądzie. W połowie XIX w. Murteranie (w mniejszej ilości także mieszkańcy Betiny i Zaglavy na wyspie Dugi otok) zaczynają odkupywać wyspy kornatskie, a w1896 r. stają się ich jedynymi właścicielami. Z powodu zamorskich posiadłości, murterscy chłopi stają się marynarzami, rybakami i budowniczymi statków.

Kornaty: życie i śmierć

Kornaty przez wiele stuleci stanowiły o życiu i śmierci mieszkańców Murteru. W czasach, gdy z powodu wojny ich lądowe posiadłości były niedostępne, Kornaty zapewniały im przeżycie. Ale Kornaty pobierały też swoją daninę. Odległość do Kornatów trzeba było pokonać przeważnie przy pomocy siły własnych mięśni. Długie i męczące podróże, złe warunki pogodowe i wyczerpujące wiosłowanie niszczyły zdrowie Kurnatarów. Życie Kurnatarów z powodu Kornatów, które im to życie z jednej strony umożliwiały, było ciężkie i krótkie. Istnieje też i inna strona opowieści. Pasterze z Kornatów, pilnujący owiec, którzy rzadko odwiedzali Murter żyli długo. Zanotowana jest legenda o pasterzu Mate Didov z Kornatów, który umarł dożywszy aż 150 lat!

Kaplice ślubów

Kaplice ślubów, te miejsca oddawania czci świętym, przy drogach, na skrzyżowaniach, na wyspach i na lądzie, już od ponad sześciu wieków wznoszą rybacy, chłopi, żeby w ten sposób zaznaczyć ważne życiowe wydarzenia, lub prosić o pomoc czy ochronę zdrowia i rodziny. Największa liczba kaplic poświęcona jest Matce Boskiej (77), trochę mniej sv. Anti (św. Antoniemu) opiekunowi rybaków, i sv. Nikoli (św. Mikołajowi), opiekunowi podróżników i marynarzy. Znane są liczne kaplice na murterskich i kornatskich wyspach. Można je zobaczyć na wyspach Kornat, Žut, Sit, Gangarol, Smokvica...

Historia Murteru

I wiek U podnóża góry Gradina Rzymianie wznieśli miasteczko Collentum. Wymienia je Plinius w trzecim tomie księgi Historia Naturalis.
IX wiek Podczas wielkiej wędrówki ludów grupa Słowian przybyła na wyspę.
1298 rok Osiedle Murter wymieniane jest jako Villa Magna, osiedle z 36 domami i 203 mieszkańcami, które ma już swoją parafię.
1412 rok Kościół parafialny sv. Mihovila wybudowany został na cześć patrona parafii.
1688 rok  Wybudowano Kościółek Matki Boskiej Gradińskiej, bractwo jej imienia istnieje już od roku 1480.
1760 rok Buduje się kościółek Św.Rocha na znak wdzięczności za ochronę przed dżumą.
1774 rok Opat Fortis we „Viaggio in Dalmazia” zamieszcza wiersz Divnića „U pohvalu od grada Šibenika”(W podzięce od miasta Šibenik), w którym znajdują się dwa wersy wychwalające wino z wyspy Srimač.
koniec XVIII wieku Zaczyna się stosować włoskie nazwy wyspy – Mortar, Murtar, Murter.
1866 rok Pod wpływem Chorwackiego Odrodzenia Narodowego w Murterze powstaje Czytelnia Narodowa.
1910 rok Wybudowano nowoczesną fabrykę oleju i produkuje się wysokiej jakości oliwę z oliwek.
1913 rok Na wielkiej międzynarodowej wystawie oleju we Francji Murteranie zdobyli złoty medal za swoją oliwę.
początek XX wieku Na wysie Murter zaczyna rozwijać się turystyka.

Historia Kornatów

I wiek Twórca pierwszego dzieła encyklopedycznego w europejskiej kulturze, Pliniusz Starszy wymienia Kornaty jako Crateae.
VI wiek Bizantyjski car Justynian buduje fortecę na wyspie Kornat, nad polem Tarac.
1311 rok Wyspy mają nazwę Encornata, od której najprawdopodobniej otrzymały dzisiejszą nazwę Kornaty.
1354 rok Wyspę Kornat wymienia się pod nazwą Insula Sancta Mariae.
1515 rok Wyspa Kornat pierwszy raz nazwana jest chorwackim imieniem – Stomorin otok
XVI wiek Na ruinach starochrześcijańskiego kościoła na Polu Tarac na wyspie Kornat wybudowano kościółek Gospe od Pogođenja Marijina, który dziś nazywany jest kościołem Gospe od Tarca - Królowej Morza.
XII-XVIII wiek Kornaty noszą różne imiona, jak np: Incornat, Corona, Coronata.
1627-1859 rok Zmieniają się kupcy i właściciele poszczególnych wysp.
1859-1890 rok Wieśniacy z wyspy Murter odzyskują wolność i odkupują wyspy kornatskie.
1980 rok Utworzono Park Narodowy „Kornati”, który obejmuje też i Park Telaščica na wyspie Dugi Otok.